Toshkent shahrida havoning ifloslanish sabablari

So‘nggi yillarda O‘zbekiston poytaxtidagi havo sifati aholi va mutaxassislarni tobora ko‘proq tashvishga solmoqda. Atmosferada zararli moddalar konsentratsiyasining ko‘payishi odamlar salomatligiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi, nafas olish yo‘llari kasalliklari xavfini oshiradi va umumiy ahvolni yomonlashtiradi.

Milliy ekologiya qo‘mitasi tomonidan o‘tkazilgan vaziyat tahlili Toshkent shahridagi havo holatiga tabiiy va antropogen omillarning murakkab kombinatsiyasi ta’sir qilayotganini ko‘rsatdi. Aynan shu omillar havo ifloslanishining asosiy sabablari bo‘lib, ular ham hokimiyat, ham jamiyat e’tiborini talab qiladi.

Tabiiy omillar

O‘zbekiston hududining katta qismi cho‘l va chala cho‘l zonalariga to‘g‘ri keladi, shuning uchun tabiiy changlar katta ifloslantiruvchi manba hisoblanadi. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, sog‘liq uchun eng katta xavf tug‘diradigan PM2.5 zarrachalarining 36% gacha qismi mamlakatning qurg‘oqchil hududlari va qo‘shni hududlardan chang olib keladigan shamollar tufayli hosil bo‘ladi.

Shamol yo‘nalishi va kuchining o‘zgarishi, qurg‘oqchilikning kuchayishi va haroratning keskin o‘zgarishi sovuq havo yer yuzasida ushlanib qolganda va iflosliklar tarqalmaganda harorat inversiyalari davomiyligining oshishiga olib keladi. Yog‘ingarchilikning yo‘qligi atmosferani tabiiy "yuvilish"dan mahrum qiladi, muzliklarning qisqarishi va suv resurslarining kamayishi esa cho‘llanish jarayonlarini tezlashtiradi.

Inson faoliyatining ta’siri

Havo sifatiga tabiiy omillardan tashqari inson faoliyati ham katta ta’sir ko‘rsatadi. Avtotransport, turar-joy binolari va issiqxona xo‘jaliklarini isitish, sanoat va qurilish chiqindilarning asosiy manbalaridir. Toshkent shahrida kuniga bir millionga yaqin transport vositalari harakatlanadi, ularning aksariyati eski va chiqindi gazlarni zararsizlantirishning zamonaviy tizimlari bilan jihozlanmagan. Ko‘mir va mazutda, shu jumladan issiqxonalarda isitish ham PM2,5 zarrachalarining konsentratsiyasini oshiradi.

Qurilish faoliyati va sanoat yana bir guruh muammolarni keltirib chiqarmoqda. Chang va yonish mahsulotlari chiqindilari, korxonalarda zamonaviy filtrlarning yo‘qligi, yashil hududlarning kesilishi va ommaviy qurilishlar havoning tabiiy aylanishini buzadi va shaharning o‘z-o‘zini tozalash qobiliyatini pasaytiradi. Eski poligonlar va noqonuniy chiqindixonalar xavfli gazlarni chiqarib, ekologik vaziyatni yanada og‘irlashtirmoqda.

Yechish yo‘llari va xulosalar

Shunday qilib, Toshkent havosining ifloslanishi tabiiy sharoit va inson ta’sirining uyg‘unlashuvi natijasidir. Vaziyatni yaxshilash kompleks yondashuvni talab qiladi: sanoat obyektlari va transportni modernizatsiya qilish, ekologik toza yoqilg‘i turlariga o‘tish, shaharni ko‘kalamzorlashtirish, yashil hududlarni saqlash va tiklash, shuningdek, chiqindilar va qurilishlarni qat’iy nazorat qilish. Faqatgina ushbu chora-tadbirlarni izchil amalga oshirish zararli chiqindilar darajasini pasaytirish va poytaxt aholisi uchun toza atmosferani ta’minlash imkonini beradi.